Ένγκελς, Φρίντριχ

(Friedrich Engels, Μπάρμεν, Ρηνανία 1820 – Λονδίνο 1895). Γερμανός οικονομολόγος και φιλόσοφος. Υπήρξε, μαζί με τον Καρλ Μαρξ, ο εισηγητής του επιστημονικού σοσιαλισμού και της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας. Γιος βιομηχάνου, εγκατέλειψε για οικογενειακούς λόγους τις σπουδές του και σε ηλικία 18 ετών άρχισε να εργάζεται σε μια εμπορική εταιρεία της Βρέμης. Έπειτα από τέσσερα χρόνια εγκαταστάθηκε στο Μάντσεστερ της Αγγλίας, όπου εργάστηκε ως υπάλληλος σε μια εμπορική επιχείρηση, στην οποία είχε μετοχές και ο πατέρας του. Το επάγγελμα αυτό του επέτρεψε να γνωρίσει τις διάφορες όψεις της οικονομικής πραγματικότητας κατά την εποχή της Βιομηχανικής επανάστασης. Στα χρόνια αυτά ανάγεται η πρώτη επαφή του με τα προβλήματα της νεότερης βιομηχανικής κοινωνίας και ιδιαίτερα με τις συνθήκες της έσχατης εξαθλίωσης της εργατικής τάξης στην εποχή του, η οποία αποτελούσε διάψευση των αισιόδοξων θέσεων των πρώτων φιλελεύθερων οικονομολόγων (ιδιαίτερα του Άνταμ Σμιθ). Αυτό ακριβώς το θέμα ήταν και το αντικείμενο του πρώτου έργου του με τίτλο Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία (1845). Επιστρέφοντας στη Γερμανία το 1844, γνώρισε τον Καρλ Μαρξ, με τον οποίο συνδέθηκε με στενή φιλία. Από τότε γεννήθηκε μια συνεργασία μεταξύ τους, που έμελλε να διαρκέσει ακόμα και ύστερα από τον θάνατο του Μαρξ, αφού ο Έ. φρόντισε για τη μεταθανάτια έκδοση πολλών έργων του φίλου του. Ήδη από το 1844 οι δύο άντρες συνέταξαν από κοινού μια σειρά κειμένων, τα οποία εκδόθηκαν πολύ αργότερα, μετά τον θάνατό τους. Από το 1845 έως το 1847 ο Έ. έζησε στη Γαλλία και στο Βέλγιο και ήρθε σε επαφή με μια επαναστατική οργάνωση Γερμανών μεταναστών εργατών, με την ονομασία Ένωση Κομουνιστών. Το 1848, έτος κατά το οποίο επαναστατικά γεγονότα συγκλόνιζαν ολόκληρη την Ευρώπη, ο Έ. συνέταξε μαζί με τον Μαρξ το περίφημο Μανιφέστο του Κομουνιστικού κόμματος. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Γερμανία, όπου ίδρυσαν με τον Μαρξ τη Νέα εφημερίδα της Ρηνανίας, επενδύοντας στην επαναστατική κίνηση που κέρδιζε έδαφος στην περιοχή. Ύστερα από την αποτυχία της επανάστασης του 1848 στη Γερμανία, ο Έ. εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αγγλία, αρχικά στο Μάντσεστερ και από το 1870 στο Λονδίνο. Το 1864 ο Μαρξ και ο Έ. ίδρυσαν Διεθνή Ένωση Εργατών, που αργότερα έμεινε γνωστή ως Α’ Διεθνής. Μετά τον θάνατο του Μαρξ (1883), ο Έ. εξακολούθησε να είναι ο σύμβουλος και ο ηγέτης των ευρωπαϊκών σοσιαλιστικών κινημάτων και φρόντισε για την έκδοση του δεύτερου και του τρίτου τόμου του Κεφαλαίου, που είχε αφήσει ανέκδοτους ο Μαρξ. Τα κυριότερα έργα του τιτλοφορούνται: Αντι-Ντίρινγκ (1878), έργο πολεμικής κατά των θέσεων του Γερμανού φιλόσοφου Όιγκεν Ντίρινγκ, στο οποίο ερευνάται ιδιαίτερα ο ρόλος της βίας στην ιστορία· Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους (1884), όπου αναλύονται, με βάση τις εθνολογικές εργασίες της εποχής του, ο πρωτόγονος κομουνισμός και το πέρασμα στην ταξική κοινωνία· 0 Λουδοβίκος Φόιερμπαχ και το τέλος της γερμανικής κλασικής φιλοσοφίας (1888), έργο το οποίο πραγματεύεται ιδέες που ο Έ. είχε επεξεργαστεί μαζί με τον Μαρξ το 1847 και αναλύει πώς ο μαρξισμός αποσπάται από τη φιλοσοφική παράδοση, ακόμα και από εκείνη του υπερβολικά αφηρημένου υλισμού του Φόιερμπαχ· Διαλεκτική της φύσης (που εκδόθηκε τιμητικά τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του στην πρώην ΕΣΣΔ το 1925): σε αυτό επιχειρεί να εντοπίσει, στο πεδίο των φυσικών επιστημών, τις ίδιες διαδικασίες διαλεκτικής ανάπτυξης που είχε αποκαλύψει ο Μαρξ στην ιστορία των κοινωνιών, προσδίδοντας έτσι στον μαρξισμό τον χαρακτήρα καθολικής κοσμοθεωρίας. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι συνέταξε ή διεύρυνε αρκετά αποσπάσματα των δύο τελευταίων τόμων του Κεφαλαίου, τα οποία είχε αφήσει ημιτελή ο Μαρξ. Οι πολυάριθμες κοινές διακηρύξεις του Μαρξ και του Έ. εκφράζουν την πλήρη θεωρητική συνταύτισή τους. Ο Έ. επεδίωξε να εφαρμόσει τη μαρξιστική μέθοδο σε τομείς που ο Μαρξ είχε διερευνήσει λιγότερο: στην εθνολογία και στη γενική αντίληψη της φύσης, διευρύνοντας έτσι το πεδίο των μαρξιστικών ερευνών και ολοκληρώνοντας την κοσμοθεωρία που σήμερα είναι γνωστή ως διαλεκτικός υλισμός. Η πάλη των τάξεων και το ιστορικοκοινωνικό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας εμφανίζονται έτσι ενσωματωμένα σε μια θεώρηση του διαλεκτικού γίγνεσθαι ολόκληρου του φυσικού σύμπαντος, η οποία αντιπροσωπεύει ίσως την πιο ουσιαστική συνεισφορά της σκέψης του Έ. Στον Έ. ανήκει και το έργο της αποσαφήνισης των γενικών φιλοσοφικών αρχών του Μαρξ, των οποίων ο βασικός πυρήνας περιέχεται στο οικονομικό και ιστορικό του έργο. O Γερμανός οικονομολόγος και φιλόσοφος Φρίντριχ Ένγκελς.